Artyleria polska w kampanii wrześniowej

[Raleen]

Jak wyglądał wkład polskiej artylerii w wojnę obronną 1939 roku - zapraszam do dyskusji. Jakie były ich struktury polskiej artylerii i jej uzbrojenie, można porównać do artylerii niemieckiej. Czy była ona w stanie efektywnie wspierać nasze oddziały w walce z niemieckim agresorem?

Artyleria polska w kampanii wrześniowej 1939 r. - sprzęt artyleryjski

Liczba dział użytych w walce w 1939 r. (wg memoriału do prac artyleryjskich przy GISZ gen. S. Millera z 21.VI.1939 r. o stanie gotowości bojowej artylerii):

Armaty 75 mm wz. 97 – 1374
Armaty 75 mm wz. 02/26 – 466
Haubice 100 mm wz. 14/19 – 900
Armaty 105 mm wz. 13 i 29 – 254
Armaty 120 mm wz. 98/31 – 43
Haubice 155 mm wz. 17 – 341
Moździerze 220 mm wz. 28/32 – 27
Armaty 65 mm (górskie) – 24

Wg L. Głowackiego użyto w kampanii wrześniowej, jedynie części tych sił. Opierając się na pracy M. Porwita odliczył on z powyższego baterie improwizowane utworzone podczas wojny oraz artylerię obrony Wybrzeża. Według tych wyliczeń użyto:

1412 armat 75 mm wz. 97 i 62/26
580 haubic 100 mm wz. 14/19
105 armat 105 mm wz. 13 i 29
36 armat 120 mm wz. 98/31
234 haubice 155 mm wz. 17
18 moździerzy 220 mm wz. 32
12 armat górskich (poaustriackich)

[Andrzej]

Artyleria polska w 1939 roku

Do wojny obronnej w 1939 artyleria polska przystąpiła po częściowym zrealizowaniu planu modernizacji Wojska Polskiego. Po reorganizacji przeprowadzonej w maju 1939 roku ujednolicono jej strukturę organizacyjną, jednak w dalszym ciągu posiadała różnorodne wyposażenie artyleryjskie pododdziałów, i tak:
20 pułków artylerii lekkiej (1, 3, 6, 9-16, 18, 22, 24-26, 28-30, 31*) posiadało w dwóch dywizjonach po 12 armat 75mm wz.97 i w jednym 12 haubic 100mm wz.14,
9 pułków (2, 4, 5, 7, 8, 17, 20, 21, 27) posiadało w jednym dywizjonie 12 armat 75mm wz.97 i w dwóch pozostałych po 12 haubic 100mm wz.14,
1 pułk (19) posiadał dwa dywizjony liczące po 12 armat 75mm wz.97 i 2 dywizjony po 12 haubic 100mm wz.14,
1 pułk (23) posiadał trzy dywizjony po 12 armat 75mm wz.97 i dywizjon 12 haubic 100mm wz.14.
* 31 pal obsługiwał Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu.

W 1939 roku w skład niektórych czynnych dywizji piechoty (16, 17, 18, 20, 26, 28, 30 DP) wchodziły tworzone od 1937 roku (w 1937 - trzy dywizjony, w maju 1939 kolejne cztery) dywizjony artylerii ciężkiej. Dywizjony powstały kosztem baterii z 2, 3, 5-8 i 10 pułku artylerii ciężkiej. Dywizjony składały się z jednej baterii 105mm armat wz.13 lub wz.29 (3 sztuki) i jednej baterii 155mm haubic wz.17 (3 sztuki). Po mobilizacji dywizjon liczył 17 oficerów, 487 podoficerów i kanonierów oraz 449 koni.

Dywizja Piechoty
Batalion piechoty posiadał:
Pluton moździerzy w składzie dwóch moździerzy kal. 81 mm wz. 18/31.
Na szczeblu pułku piechoty występowały:
kompania dział przeciwpancernych - dziewięć dział kal. 37 mm wz. 36
pluton artylerii piechoty - dwie armaty kal. 75 mm wz. 02/26.
Taką organizację posiadały tylko pułki piechoty w dywizjach czynnych, natomiast pułki piechoty dywizji rezerwowych posiadały kompanie dział przeciwpancernych w składzie czterech dział. W dywizjach rezerwowych nie było plutonów artylerii piechoty.
Dywizja piechoty posiadała:
dywizjon artylerii ciężkiej (dac)
bateria armat - trzy armaty kal. 105 mm wz. 29
bateria haubic kal. 155 mm wz. 17 - trzy haubice.
pułk artylerii lekkiej (pal)
trzy dywizjony
trzy baterie po 4 działa
Ogółem dywizja piechoty posiadała:
20 moździerzy 81 mm
27 armat przeciwpancernych
6 dział piechoty 75 mm wz. 02/26
24 lub 12 dział 75 mm wz. 97
12 lub 24 haubice 100 mm
3 armaty 105 mm
3 haubice 155 mm

Kolejnymi związkami taktycznymi WP, w których występowała organiczna artyleria było 11 brygad kawalerii wraz z wchodzącymi w ich skład 11 dywizjonami artylerii konnej. Część dak (1, 9, 11, 13) składało się z czterech baterii po 4 działa 75mm wz.02/26, pozostałe (2-7, 14) z trzech baterii armat 75mm wz.02/26. W skład każdego z pułków kawalerii (ułanów, szwoleżerów, strzelców konnych) wchodził pluton armat przeciwpancernych złożony z 4 armat 37mm wz.36.

Brygada Kawalerii
Znacznie skromniejsza była artyleria brygady kawalerii. W jej skład wchodził dywizjon artylerii konnej (dak). 11 dak-ów posiadało organizację dwojakiego typu: cztery – czterobateryjne, pozostałe – trzybateryjne. W każdej baterii znajdowały się cztery armaty kal. 75 mm wz. 02/26.
W brygadzie kawalerii znajdowały się:
2 moździerze 81 mm
12 lub 16 armat 76 mm wz. 02/26
14 lub 18 dział przeciwpancernych
W brygadzie pancerno-motorowej znajdowały się:
4 moździerze
4 armaty 75 mm
4 armaty 100 mm
27 armaty przeciwpancerne

Artyleria Naczelnego Wodza
W jej skład wchodziło dziesięć pułków artylerii ciężkiej (1-10), pułk artylerii najcięższej (moździerze 220mm), pułk artylerii motorowej (1) z armatami 75mm wz.97. Podobnie jak artyleria lekka, pułki artylerii ciężkiej nie miały jednolitej struktury:
1 pac posiadał trzy dywizjony: pierwszy złożony z 3 baterii haubic 155mm wz.17, drugi z 2 baterii armat 120mm wz.78/09/31, trzeci z 2 baterii armat 105mm wz.29,
2, 4-6, 9 pac posiadały także po trzy dywizjony: pierwszy i drugi złożony z łącznie 4 baterii haubic 155mm, trzeci z 2 baterii armat 105mm,
3 pac posiadał dwa dywizjony: pierwszy złożony z 2 baterii haubic 155mm, drugi złożony z baterii haubic 155mm i baterii armat 105mm,
7 pac posiadał dwa dywizjony: pierwszy złożony baterii haubic 155mm i 2 baterii armat 105mm, drugi z baterii haubic 155mm i baterii armat 105mm,
8 pac posiadał dwa dywizjony: pierwszy złożony z baterii haubic 155mm i baterii armat 105mm, drugi z 2 baterii haubic 155mm,
Pułk artylerii najcięższej składał się z 1 pułku artylerii motorowej.

Sprzęt artyleryjski WP
1374 armaty 75mm wz.97,
466 armat 75mm wz.02/26,
ok. 900 haubic 100mm wz.14/19,
254 armaty 105mm wz.13 i wz.29,
341 haubic 155mm wz.17,
43 armaty 120mm wz.98/31,
24 armaty górskie 65mm,
ok. 1200 armat przeciwpancernych 37mm wz.36,
27 moździerzy 220mm wz.32,
ok. 1200 moździerzy 81mm wz.18, wz.28, wz.30, wz.31.

W ramach mobilizacji na bazie istniejących jednostek artylerii polowej WP powstawały jednostki rezerwowe. Łącznie we wrześniu 1939 roku istniało:
39 pułków artylerii lekkiej (1-33, 38, 40, 51, 54, 61, 65),
10 pułków artylerii ciężkiej (1-10),
3 dywizjony artylerii najcięższej (na bazie 1 pan - 11, 12, 13 dan),
15 dywizjonów artylerii lekkiej (1-30, 41, 42, 48, 50, 52, 58, 59, 62, 64, 67, 68, 71, 78, 81),
42 dywizjony artylerii ciężkiej (m.in. 46, 47, 59, 60, 80, 84, 88, 96, 98),
2 dywizjony artylerii lekkiej zmotoryzowanej (na bazie 1 pam)
Brygady zmotoryzowane posiadały 4 haubice 100 mm i 4 działa 75 mm, a pułk artylerii motorowej 8 dział 75 mm, 4 haubice 100 mm i 8 armat 120 mm.

Łącznie dysponowano 3429 działami i moździerzami. W wyniku mobilizacji łącznie utworzono 53 dywizjony artylerii ciężkiej, liczące 129 baterii z 456 działami, oraz 3 dan z 18 moździerzami.

Artyleria przeciwlotnicza
1 września 1939 r. artyleria przeciwlotnicza dysponowała następującą liczbą armat:
- armat plot 75 mm wz. 1897 i 1914/1917 - 94 szt.
- armat plot 75 mm wz. 22/24 - 14 szt.
- armat plot 75 mm wz. 36 i 37 - 52 szt.
- armat plot 40 mm Boforsa - 350 szt.
Ogółem dział przeciwlotniczych różnych typów mieliśmy - 510 szt
Działa 40mm były rozdysponowane w sposób następujący: dywizje piechoty i Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa; baterie czterodziałowe, brygady kawalerii i 10 Brygada Kawalerii Zmotoryzowanej; baterie dwudziałowe; razem 148 dział.
OPL kraju, OPL wybrzeża, ośrodki zapasowe artylerii plot., razem 202 działa.
Łączna liczba dział 40 mm rozdzielonych według powyższego wynosiła 350 sztuk.
Działa produkcji polskiej 75mm plot wz. 36 i 37 St. były rozdzielone następująco:
- 11 daplot zmotoryzowany - 12 dział,
- 156 i 157 baterie zmotoryzowane - 8 dział,
- 101, 102, 103 baterie półstałe - 12 dział,
- 9 daplot - 4 działa,
- 9 bateria (zmotoryzowana) - 4 działa
- ośrodki zapasowe artylerii przeciwlotniczej nr 1 i 2 - 8 dział,
- baterie improwizowane "F" - Stalowa Wola - 4 działa,
Razem 52 działa.
Podział armat francuskich 75 mm wz. 1897 był następujący:
- do OPL stolicy; 42 działa,
- do OPL Krakowa 16 dział,
- do OPL Łodzi - 12 dział;
- 111 daplot (Dęblin) - 12 dział;
- daplot samochodowy - 12 dział.
Łącznie dział tego wzoru według powyższego podziału było 94. Ponadto należy wymienić 14 francuskich armat 75mm wz. 22/24 znajdujących się w 1 i 2 morskich daplot.

510 dział przeciwlotniczych, jakimi dysponowaliśmy, przy słabym lotnictwie, nie mogło sprostać zadaniom, jakie stały przed obroną przeciwlotniczą w nierównej walce z silnym nieprzyjacielem. W wojnie obronnej prawie bezużyteczne okazały się przestarzałe działa francuskie wz. 1897.
Możliwości przemysłu krajowego, produkującego działa w szóstym miesiącu wojny (po wprowadzeniu 1 kwietnia 1939 r. pogotowia) przedstawiały się następująco;
- armata ppanc 37 mm rocznie 996 sztuk, miesięcznie 83 sztuki;
- armata plot 40 mm rocznie 208 sztuk, miesięcznie 17 sztuk;
- armata plot 75 mm rocznie 96 sztuk, miesięcznie 8 sztuk;
- haubica 100 mm rocznie 480 sztuk, miesięcznie 40 sztuk;
- armata 105 mm rocznie 48 sztuk, miesięcznie 4 sztuki;
- armata 155 mm rocznie 72 sztuki, miesięcznie 6 sztuk.

Motoryzację artylerii rozpoczęto w 1938, lecz do wojny zdołano unowocześnić tylko 2 pułki, z których zmobilizowano 2 dywizjony artylerii zmotoryzowanej oraz kilka samodzielnych baterii. Działa miały holować ciągniki gąsienicowe lekkie C4P i średnie C7P, w produkcji były nowe modele nie ustępujące zachodnim.

[slowik]

Piekny wykaz, kopalnia informacji.

Ma ktos spisane ile tego bylo po stronie niemieckiej?

[Raleen]

Tutaj już nie czuję się na tyle na siłach i tylko podam nieco informacji co do niemieckiej artylerii zmotoryzowanej, bo tu chyba największe zróżnicowanie może wystąpić (i de facto mamy tu najcięższą artylerię), od strony struktur tzn. uzbrojenia poszczególnych dywizjonów:
- 6 dywizjonów lekkich zmot.:
I, II/77 Art.-Regt. (mot.)
II, III/677 Art.-Regt. (mot.)
I, III/697 Art.-Regt. (mot.)
- 67 mieszanych dywizjonów artylerii, czyli Schwere Gemischte Artillerie-Abteilung (mot.), składały się z dwóch baterii haubic 150 mm i baterii armat 100 mm.
- 7 dywizjonów ciężkiej artylerii, czyli Schwere Artillerie-Abteilung (mot.), składały się z baterii moździerzy 210 mm i dwóch baterii armat 150 mm.
- 2 dywizjony ciężkich haubic, czyli Schwere Haubitzen-Abteilung (mot.), składały się z baterii moździerzy 210 mm i dwóch baterii moździerzy 305 mm.
- 1 dywizjon armat najcięższych, czyli Schwerste Kanonen-Abteilung (mot.), w składzie 3 baterii armat 240 mm K-3.

[slowik]

Sporo tego. Niemcy mieli jednak ogolnie artylerie o raczej niewielkiej donosnosci.
Z tego co pamietam to polskie armaty polowe 105 mm mialy wieksza donosnosc niz niemieckie sFH 18 a polska haubica 155mm zdecydowanie mniejsza...

[Raleen]

Przyznam, że spotkałem się z opinią, iż niemiecka haubica 150mm s.FH 18 miała zasięg ognia maksymalny 18000 metrów, zaś skuteczny 14500 do 16000 metrów. Nie ręczę jednak za jej rzetelność.

[cdc9]

Haubica wz. 1917 kalibru 155 mm. miała donośność maksymalna 11 200 metrów (za Toreckim).

[slowik]

Przyznam, że spotkałem się z opinią, iż niemiecka haubica 150mm s.FH 18 miała zasięg ognia maksymalny 18000 metrów, zaś skuteczny 14500 do 16000 metrów. Nie ręczę jednak za jej rzetelność.

No ja z takimi wysokimi liczbami jeszcze sie nie spotkalem. Natomiast czesto spotykam ok. 13 km. i to tez na polskich stronach internetowych...

[Raleen]

Być może niepotrzebnie zamąciłem z tym zasięgiem, zwłaszcza, że ta opinia też nie wydaje mi się wiarygodna.

[slowik]

Nic sie nie stalo. sFH 18 miala ogolnie slaby zasieg.
Czy jakies dziala byly wylacznie polskiej produkcji czy wszystko bylo na licencjach?

[Raleen]

Na licencjach produkowano haubice 100 mm, ogólnie starano się stawiać, zwłaszcza później, na własne i nowsze zachodnie konstrukcje, zamiast sprzętu z czasów I wojny św.

[slowik]

Hmm, dziwne. W innych armiach Europy artyleria z I WS byla popularna...

[cdc9]

Nic sie nie stalo. sFH 18 miala ogolnie slaby zasieg.
Czy jakies dziala byly wylacznie polskiej produkcji czy wszystko bylo na licencjach?

Z tego co się orientuję oprócz rzeczonych wyżej haubic 100 mm. produkowano w Polsce także armatę wz. 29 105 mm. oraz haubicę wz. 1917 kaliber 155 mm. Inna sprawa to armaty wz. 36 tj. polska konstrukcja armaty przeciwlotniczej kaliber 75 mm. oraz armata przeciwpancerna kaliber 37 mm. (licencja szwedzka Boforsa). Te dwie również były produkowane w Polsce.

[slowik]

A gdzie konkretnie je produkowano?

Czy zrozumialem dobrze ze art. z I WS nie byla uzywana w liniowych dyonach?

[cdc9]

Armata wz. 29 105 mm. była produkowana od 1934 roku w Starachowicach, a od 1937 roku w Stalowej Woli. Haubica wz. 1917 155 mm. produkowana była w Starachowicach.