Bałkany w okresie wojen napoleońskich

[Zeka]

Ówczesne dzieje Europy zostały zdominowane przez wojny Francji z kolejnymi koalicjami antyfrancuskimi. Jednakże tuż "pod bokiem" wojen napoleońskich toczyły się zmagania na Bałkanach. Do tych wydarzeń włączyły się i ówczesne mocarstwa europejskie; początkowo politycznie, a później i militarnie.
Na początek proponuję Pierwsze powstanie serbskie. Wprowadzenie nastąpi poniżej:)

Powstanie 1804-13, znane jako Pierwsze powstanie serbskie, początkowo było skierowane przeciwko janczarom, którzy zbuntowali się przeciwko władzy sułtana oraz dopuszcali prześladowań ludności. W pewnym momencie zdawało się, że sytuacja zostanie opanowana, ponieważ sułtan Sulejman III wypędził janczarów z Smederewskiego sandżaku (inaczej Belgradzki paszałuk), któremu nadał autonomię. Jednakże francuska inwazja na Egipt spowodowała, że sułtan pozwolił im na powrót. Powróciwszy na te ziemie, janczarzy zaczęli się mścić na Turkach, którzy zostali lojalni sułtanowi, oraz na Serbach, którzy wspierali lojalistów. W roku 1801 janczarzy zabili belgradzkiego wezyra Mustafę-paszę, przejąłszy w ten sposób władze na tych terenach. Prześladowania ludności, których się dopuszczali, spowodowały szybki rozwój ruchu hajduckiego (czyli partyzanckiego). W 1803 roku Serbowie zaczęli przygotowywać powstanie. Zauważywszy co się dzieje wśród ludności, dowódcy janczarów przygotwali listy serbskich przywódców, których należało zlikwidować (w I 1804 zabili około 70 osób). Było to bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania w 1804 roku. W 1805 roku wojska powstańcze pokonały w bitwie regularną armię sułtańską, która została sierowana do stłumienia powstania (Turcja nie uznała postulatów serbskich). Bitwa ta spowodowała, że powstańcy znaleźli się w konflikcie z sułtanem, a ruch przekształcił się we wyzwoleńczy.
A teraz kilak słów o wojsku powstańczym... Zarówno kadra, jak i żołnierze mieli już doświadczenie bojowe. Podczas austriacko-tureckiej wojny 1788-91 Serbowie wstępowali do austriackich freikorpsów. Po jej zakończenu wezyr belgradzki zezwala na utworzenie serbskiego wojska. Ciekawa jest uwaga o jednostkach serbskich podczas przyjazdu wezyra belgradzkiego. Otóż, jednostki te wyróżniały się zdyscyplinowaniem spośród pozostałych tureckich jednostek pomocniczych. (Dyscyplina ta zapewnie miała swoje źródła w freikorpsach ausrtiackich.)
Tak, w ogromnym skrócie, przedstawiała się geneza powstania, jak i doświadczenie jego wojsk. Niebawiem więcej informacji tu zamieszczę (np. jak się regrutowała armia, przekształcenia na wyzwolonym terytorium, jak i we władzach powstańćzych).

[Nico]

Historia Turcji to dluga walka pomiedzy konserwatystami i tymi co chcieli zmian. Zaczelo sie to od smierci sultana Mahmeda II.

Zwyciestwem konserwatystow bylo zamkniecie Medrese of Faith, najwiekszego uniwersytetu na swiecie. Tu zaczela sie kleska imperium osmanskiego. Do tego czasu Imperium byl na rowni z dokonaniami europejskimi. Od tad juz tylko kopiowalo osiagniecia Europy.

Konserwatysci mieli silna bron - Janczarow. Ci wiedzieli, ze ich sila militarna slabnie i ze jednym z celow tych co chcieli zmian, bylo zlikwidowani ich i stowrzenie lepszej, nowej armii. Stali sie wiec fanatycznymi 'kontrrewolucjonistami' . Wspolpracowali z nimi konserwatywni Ayanowie (religijni przedstawiciele, ktorzy piastowali takze urzedy) i Ahisowie (zwiazki zawodowe w Imperium!!!). Oraz silni, lokalni-feudalni lordowie, w ktorym niesmak byla silna wladza.

Nieznane jest, ze w Imperium Osmanskim byly zwiazki zawodowe!! Byla to organizacja Ahi. Prawie kazda praca od kowala do skryby byla kontrolowana co do ceny i jakosci. Oponowali oni (zwiazek) kazdej nowosci ktora mogla zmienic prace ich czlonkow. Na przyklad drukarnie pojawily sie dopiero po rozwiazaniu tej organizacji przez Mahmuda II.

Sultana Selim III chcial unowoczesnic armie turecka i stworzyl Nezam-i-Cedid. Nezami-i-Cedid dzielily sie na dwie czesci.

Imperial Nizam-i-Cedid - dywizja 6 'konnych' (mounted) pulkow piechoty i 1 pulku kawalerii, z mala iloscia artylerii. Byl to prototyp przyszlej armii tureckiej w/g wizji Selima. Mala, latwiejsza do kontrolowania (w przeciwienstwie do Janczarow), trenowana na wzor europejski i mobilna!

Drudzy to byli Anatolian Nizam-i-Cedid. O ile pierwszy oddzial byl jakby w czesci 'europejskiej', to ten znajdowal sie w czesci azjatyckiej. Ten oddzial nie byl tak dobrze wyszkolony/wytrenowany jak Imperial Nizam-i-Cedid. Oba byly bardzo lojalne w stostunku do sultana Selima.

Janczarowie widzieli niebezpiecznych rywali w tych oddzialach, ktore w przyszlosci mialy ich zastapic. W 1807 zbuntowali sie i opuscili front (w czasie wojny ros-tu w Rumunii)! Dotarli do Istambulu razem z Yamakami. Yamak znaczy sluzacy, byla to milicja majaca wspierac Janczarow w polu, garnizonach, kiedy Janczarowie szli na wojne, byli tym samym lojalni wobec nich. W czasie pokoju mieli zas normalne prace.

Imperial Nizam-i Cedid byly zbyt male (Janczarowie liczyli razem z Yamakami ponad 60tys jesli nie wiecej) zeby stawic im czolo i Selim III musial isc na uklady.
Nie dogadal sie i zostal uwieziony. Jego brat Mustafa III zostal osadzony na tronie. Jego pierwsza decyzja bylo rozwiazanie Nizam-i cedid.

W tym czasie wiekszosc Anatolijskich oddzialow wraz z Nizam-i Cedid takze byli na froncie rumunskim, jednak z dala od Janczarow. Obie te rodzaje wojsk nieznosily sie. Kiedy Janczarowie opuscili front, ci znalezli sie w zlej sytuacji, jednak dowodca frontu rumunskiego Mustafa Bayraktar Pasha zdolal wycofac sie na poludniowa czesc Dunaju i zniszczyc wszystkie most, oraz zostawic wystarczajaca ilosc zolnierzy do pilnowania linii rzeki. Wzial reszte lojalnych zolnierzy i ruszyl na Istambul.
W tym czasie Janczarowie rzadzili w stolicy i zdolali juz zrazic do siebie wszystkich starych sojusznikow (Ayans i Ahis) poprzez grabieze. Teraz mieli problem z zatrzymaniem lojalnych oddzialow. Nie mieli kawalerii (Imperialna Kawaleria odmowila wsparcia kogokolwiek) i nie mieli tez artylerii (ktora byla lojalna wobec Selima). Czesc przywodcow Janczarow chciala zabic Selima zanim nadejda wojska lojalne, jednak Ayanowie nie dalim im 'Fetva' (religijnego rozkazu, pozwolenia). Popelnili blad i zrobili to jednak. To przypieczetowalo los przywodcow i ich marionetke, sultana Mustafe, gdyz wiekszosc Janczarow nie chciala brac udzialu w tej zbrodni i nie mial kto zatrzymac lojalnych wojsk.
Mustafa Bayrakdar Pasha z latwoscia wkroczyl do miasta i dostal nakaz 'fetva' aby ukarac kazdego winnego smierci sultana Selima III w tym i sultana Mustafe.
Nowym sultanem zostal Mahmud II (Jednen z najwiekszych sultanow, lecz nie na polu walki). Byl jeszcze dzieckiem w ten czas.

Mustafa Bayraktar zostal nowym Wielkim Wezyrem. Probowal odnowic Nizami-i Cedid pod nazwa Sekban-i Cedid, ale zginal w nastepnym roku w nastepnej rebelii Janczarow. Mahmud II wybral konserwatywnego, ale lojalnego nowego Wezyra. (jako dziecko mial maly wybor). Nigdy nie probowal stworzyc rywali dla Janczarow. Zamiast tego powiekszyl i dozbroil artylerie.
Janczarowie zas po tej rebelii nie odzyskali swoich dawnych sojusznikow, jak i oni nie ufali im wiecej. Koniec Janczarow to 1830 ktorys rok, kiedy to zbuntowali sie znow. W nocy artyleria okrazyla koszary Janczarow (chodzi zapewne o glowne jednostki i przywodcow) i po paru godzinnym bombardowaniu, poddali sie. Janczarowie zostali rozwiazani.
Mahmud II stworzyl nowa armie, trenowana przez europejskich oficerow. Pechlivan Khan wraz z armia ruszyl na balkany by zniszczyc ostatnich feudalnych-lokalnych lordow (zginal m.in. tak znany jak Ali Pasha z Albanii) i doprowadzilo to przy okazji do rewolucji Grekow. Sultan zniszczyl rowniez wplywowe organizacje Ayanow i Ahiow. Nikt sie juz nie sprzeciwial reformom.
Zaden z sultanow nie dokonal tego co Mahmud II.

Mile widziane komentarze, dopiski, uwagi, zauwazone bledy. Stylistyka lezy i kwiczy, ale to bylo tlumaczenie i nie chcialo mi sie zastanawiac nad forma .

[Zeka]

Wszystko jest w porządku... Choć stylistyka jest taka, jak ją określiłeś
Swoją drogą, ciekawe są losy wojsk rosyjskich na Bałkanach w owym okresie. Współpraca z powstańcami serbskimi, w pewnym momencie nawet dosyć bliska...
Nico, skąd przetłumaczyłeś te informacje? Podejrzewam, że z jakieś angielskojęzycznej publikacji ("lordowie" wskazuja na to)

[Nico]

Ten tekst napisal kiedys jakis gracz Empires in Harms kiedy dyskutowano jakie i ile korpusow maja miec Turcy w tej grze, na liscie dyskusyjnej EiH. Jako, ze to koles z zachodu nic wspolnego z Turcja nie majacy, nie mialem powodow sadzic, ze cos ubarwia, koloryzuje itp itd.

[Monthion]

Nico tekst prawie poprawny choć zawiera sporo błędów i na litość ta angielszczyzna mnie dobija, pisz albo bo turecku (oni też używają alfabetu łacińskiego) , albo po polsku.
Zwłaszcza że to już tekst nie pierwszej świeżości (patz forum.gery.pl)
Ali Pasha - to zapewne Ali pasza Janiny (Epir)
Ayans - to Ajanie
Rozbicie janczarów nastąpiło w 1826 a nie w 1830 : Gdy Mahmud II preobraził ich w część wojsk regularnych zbuntowali się, jednak tym razem sułtan odpowiednio szybko spacyfikował ich, poprzez wystrzelanie z artylerii, resztę powiesił. Do dziś wydarzenie to nazywanie jest w Turcji veka-i hayriye co można tłumaczyć jak: Pomyślne Wydarzenie.
Na ich miejsce powstaje nowa armia o cudnie brzmiącej nazwie:
Asakir-i Mansure-i Muhammediye tj. Zwycięzcy Żołnierze Mahometańscy
Ogólnie XIX wiek to wiele wojen i walk w historii Turcji:
1805 janczar Muhammad Ali (z Macedonii) wyciął mameluków i stał się de facto udzielnym władcą w Egipcie (do którego przyłączył jeszcze Hidżaz i Sudan)
1806-12 wojna z Rosją . 1807 flota angielska ostrzelana pod Stambułem
Powstanie na terenie Albanii (Ali pasza) - 1822 stłumione
1815 postanie w Serbii - Miłosz Obrenović
1821 Powstanie na Bałkanach - Grecja - Aleksander Ypsilanti
Rumunia - Tudor Vladimirescu
Egipt - Ibrahim pasza (syn Mahmmuda Ali)
1827 wojna z Anglią,Francją i Rosją (sprawy greckie) i klęska 20 X 1827 pod Nawarynem - efekt 1829 traktat w Adrianopolu
1832 wyprawa Ibrahima Paszy z Egiptu przez Syrie do Anatolii . W bitwie pod Konya nowa armia osmańska rozbita , sułtana ratują Rosjanie - defilada armii rosyjkiej w Stambule
1833 upokarzające traktaty w (8 VII) Hunkar Iskalesi i (Munchengratz gdzie Rosja (potem także Austria ) staje sie gwarantem integralności granic Turcji za zamknęcie Cieśnin dla obcych okrętów wojennych
1839 kontratak w Syrii przeciw ,,Egipcjanom,, ale klęska w bitwie pod Nizib ( a von Moltke starszy - wtedy jeszcze młody , chciał żeby się okopali )
1830 odpadła od imperium Algieria (podbój przez Francje de facto do 1847)
1848 Rosja wkracza do Mołdawi i Wołoszczyzny, by ,,chronić,, się przed skutkami wstrząsów w Europie czasu Wiosny Ludów.
Jeszcze w 1839 rozpoczyna się okres Tanzimatu (wstąpienie na tron sułtana Abdulmecida czyt.Abdulmedżida - 3 XI 1839 manifest z Gulhane).
Reformy w prawie, finansach, armii (1845 podział na korpusy których jest 5, służba 5-letnia, 7-lat rezerwy, pobór powszechny z losowania)
Po śmierci brata sułtanem kapryśny, gwałtowny i uparty Abdulaziz
1853-56 to czas Wojny krymskiej- pretekst był podobny jak wyprawy krzyżowe o ochronę grobu Chrystusa
1856 pokój w Paryża kończy się autonomią dla Mołdawii, Wołoszczyzny i Serbii pod gwaracnja mocarstw.
W kwetii edukacji : 1939 powstają pierwsze świeckie szkoły średnie - rustiye a dopiero 20 II 1870 roku Uniwersytet Darulfunun-i Osmani
Ruchy odśrodkowe - 1860 Liban - Druzowie i Marionici - po interwencji Francji - 1861 autonomia .
1862 powstanie Ormian
1862 Serbia ( 1867 opuszczone twierdzę w Belgradzie)
1860-62 powstanie chłopskie w Bośni.
1866 powstanie Rumunii (od 1859 Zjednoczone Księstwa )
1866 powstanie Greków na Krecie
1875 powstanie w Bośni.
1875 i 1876 powstania w Bułgarii
1876 wojna z Serbią
W tym samym roku nowy władca Abdulhamid II (rządzi do 1909)
1877 wojna z Rosją - walki pod Plewną i na przełęczy Szypka
Rosjanie doszli do umocnionego Adrianopola ale w 1878 układy w San Stefano, przypieczętowane traktatem berlińskim 13 VII 1878.
Powstaje Bułgaria, Serbia i Rumunia niepodległa, Austria uzyskuje prawo do okupacji Bośni, dla Rosji pd.Besarabia + Kars i Batumi.
Ciekawosta: od lat 60-tych XIX Turcja byłą 3 potęgą morską w Europie.
Potem był jeszcze bunt milicji bułgarskich w Rumelii Wschodniej 1886
Wreszcie w 1897 zakończono powstanie Greków na Krecie.
Poł lat 90-tych XIX to kolejne zmiany w armii : tworzy się Sztab Generalny , zmiana systemu poboru (wszyscy muzułmanie poza Stambułem, Hidżazem, Albania i częścią koczowników) tworzy się milicja pomocnicza z koczowników anatolijskich (gł.Kurdów).
Tak wygląda najkrótsza historia wojen na Balłkanach + dziejów Turcji.
Na koniec krótka zagadka:
przyporządkuj nazwę najważnieszych XIX -wiecznych urzędów osmańskich do współczesnych nazw członków rządu:
premier, minister wojny (dziś obrony narodowej), minister spraw zagranicznych, minister spraw wewnętrznych.
Reis efendi, seraskier, wielki wezyr, kahyi beg


EDIT:zapomniałem o podstawowej bibliografii:
Lewis, B., Narodziny nowoczesnej Turcji, Warszawa 1972
Reychman, J., Historia Turcji, Wrocław 1973
Kołodziejczyk, D., Turcja, Warszawa 2000
Wituch, T., Tureckie przemiany. Dzieje Turcji 1878-1923, Warszawa 1980