Artyleria niemiecka XVI-XVIII wieku

Od upadku Konstantynopola do wybuchu rewolucji francuskiej (1789).
Awatar użytkownika
Raleen
Colonel Général
Posty: 43348
Rejestracja: czwartek, 22 grudnia 2005, 14:40
Lokalizacja: Warszawa
Has thanked: 3922 times
Been thanked: 2493 times
Kontakt:

Artyleria niemiecka XVI-XVIII wieku

Post autor: Raleen »

Artyleria niemiecka w XVI wieku

Aleksander Kiersnowski, Historia rozwoju artylerji, Toruń 1925, s. 65-72:

Hiszpańsko-niemiecka artylerja.
Z początku okresu w Hiszpanji i w Niemczech rozwój artylerji postępuje samodzielnie w tym samym zupełnie kierunku co i we Francji, t.j. stopniowo zjawiają się kule żelazne i działa spiżowe z czopami.

W potoczne użycie zamiast dawnych bombard wchodzą armaty – kartauny; kolubryny – szlangi; falkony, falkonety i wreszcie moździerze, kalibry których dochodzą do 20 z górą cali. Moździerze, używane są w znaczniejszej daleko ilości niż u Francuzów, ponieważ we Francji zamiast moździerzy posiłkowano się przy strzelaniu kulami kamiennymi krótkimi bombardami o stromym torze pocisków. Oprócz powyższych typów sprzętu istniała jeszcze znaczna ilość przeróżnych podgatunków dział.

Żeby wybrnąć z tego chaosu, Karol V próbuje zaprowadzić pewien ład i porządek, ustanawiając pięć przepisanych wymiarów: 40 funtowe (7,5 cala), 24 funt. (6,2 cala), 12 funt. (4,8 cala), 6 funtowe (3,8 cala) i 3 funtowe (3,2 cala).

Jak to widać z cyfr, kalibry te były bardzo szczęśliwie dobrane, gdyż wszystkie one, za wyjątkiem pierwszego, przetrwały na służbie prawie we wszystkich armjach Europy aż do wprowadzenia artylerji gwintowanej.

Dla moździerzy Karol V ustala jeden tylko wymiar: około 14 cali.

Według systemu Karola V:
armaty miały posiadać kaliber 40 funtowy;
pół-armaty miały posiadać kaliber 24 funtowy;
długie kolubryny miały posiadać kaliber 12 funtowy;
krótkie kolubryny miały posiadać kaliber 12 funtowy;
średnie kolubryny miały posiadać kaliber 6 funtowy;
falkony miały posiadać kaliber 3 funtowy.

Wszystkie te działa były odlane ze spiżu i miały piękną ornamentację, godło „plus ultra” i napis „Carolus V”. Za wyjątkiem moździerzy, wszystkie miały strzelać wyłącznie kulami żelaznemi.

Kalibry sprzętu Karola V wybrane były nieco większe w porównaniu z wymiarami współczesnych typowych dział francuskich w tym celu, ażeby podczas wojen można było posiłkować się zapasami nieprzyjacielskich pocisków.

Karol V jednak nie zdołał całkowicie urzeczywistnić tę swoją reorganizację sprzętu.

Naśladując Ludwika XI, rozkazał on odlać 12 jednakowych dział spiżowych typu armat 40 funtowych o długości 18 kalibrów, które nazwał „12 apostołami”. Armaty te były przeznaczone do oblężenia Tunisu, lecz w następstwie dostały się do rąk Francuzów.

Na rozkaz Karola V zostały przeprowadzone badania celem określenia najwłaściwszej długości przewodu rur dla armat drogą stopniowego obcinania jej wylotu.

Praktyczne próby wykazały, że ta długość powinna być dla armat równą 18 do 20 kalibrów i przewód tem krótszy, im większy kaliber działa.

W czasie jego panowania w Norymberdze mechanik Hartmann w r. 1540 opracował swoją skalę artyleryjską, pozwalającą obliczać wymiary dział z matematyczną ścisłością.

Karol V zakłada pierwszą szkołę wojskową i artyleryjską w Burgos w Hiszpanji.

Po zrzeczeniu się przez Karola V tronu, posiadłości jego rozpadają się na dwie części, w których rozwój artylerji postępuje już samodzielnie.

Artylerja niemiecka. „Kriegsordnung” M. Ott’a (1524), „Kriegsbuch“ Franspergera (1536), „Kunstbuch von Kriegssachen“ Senftenbergera (1570) i „Die Entwicklung des Kriegswesens“ (1887) opisują zgórą 40 rozmaitych typowych wzorów dział niemieckich tego okresu, poczynając od 100 funt. kalibru aż do 1 funta.

Pomiędzy nimi widzimy: Armaty 96 funtowe; Bazyliszki (66 f.); Śpiewki (50 f.); Słowiki (46 f.); Kartauny (32 f.); Szlangi (20 f.); Notszlangi (12 f.); Falkony (9 f.); Ćwierćszlangi (5 f.) i Falkony (3 f.). Wspominamy te nazwy, ponieważ spotkamy się z niemi prawie że bez wyjątku przy opisie naszej artylerji polskiej.

Cały sprzęt niemiecki na ogół odznacza się masywnością (waga dział równa się wadze 250 do 350-krotnej wadze pełnej kuli), starannie wykonaną ornamentacją (smoki, gryfy, delfiny itd.) i obecnością czopów, umieszczonych o półkalibra poniżej osi przewodu rury działowej.

Koła łóż były suto okute blachą i obciągnięte grubemi obręczami żelaznemi.

Na ogół w tem czasie brakło jeszcze jakichkolwiek teoretycznych podstaw do wyliczania odpowiednich wymiarów szczegółowej budowy łóż. Wskazywano tylko dane tyczące się szerokości i długości oddzielnych części składowych na podstawie doświadczenia praktycznego i przyzwyczajenia.

Podajemy poniżej tablicę głównych danych tyczących się budowy niemieckich dział 2-giej połowy XVI wieku, podług „Kunstbuch von Kriegssachen” Senftberga z r. 1570. Nie podaje on nazw dział, lecz dzieli je na kategorje stosownie do kalibrów.

Rodzaj działa...No...Kaliber...Waga kuli...Waga działa...Długość działa...Waga stos naboju.....
...............................w calach......funty...........funty.................stopy..............................................
1-szy................1.......9 2/3..........100............12000..................12 1/3....................2/3..................
1-szy................2.......9 1/2...........98.............11500...................12,3......................2/3..................
1-szy................3.......9 1/3...........94.............11000....................12........................2/3..................
1-szy................4.......9 1/4...........90.............10500..................11 3/4....................2/3..................
1-szy................5.......9 1/5...........86.............10000..................11 1/2....................2/3..................
1-szy................6..........9..............82...............9500..................11 3/8....................2/3..................
1-szy................7.......8 8/9...........78...............9000..................11 1/4....................2/3..................
1-szy................8.......8 2/3...........74...............8500..................11 2/6....................2/3..................
1-szy................9.......8 1/2...........70...............8000.....................11.......................2/3..................

2-gi..................1.......8 1/3...........66...............7500...................10 3/4...................1/3..................
2-gi..................2.......8 1/4...........62...............7000...................10 1/6...................1/3..................
2-gi..................3..........8..............58...............6500......................9 1/2..................1/3..................

3-ci..................1.......7 3/4...........54...............6000......................11.......................2/3.................
3-ci..................2.......7 1/2...........50...............5800....................12 3/4...................2/3.................

4-ty..................1.......7 1/4...........46...............5600....................10 1/2...................1/2.................
4-ty..................2.......7 1/6...........42...............5400....................10 1/2...................1/2.................
4-ty..................3..........7..............38...............5200...................9-8 1/2...................1/2.................

5-ty..................1.......6 1/2...........32...............5000......................12........................2/3................
5-ty..................2.......6 1/4...........28...............4500......................12........................2/3................
5-ty..................3..........6..............24...............4000......................11.........................2/3...............

6-ty...................1......5 2/3...........20...............6000......................16.........................2/3...............
6-ty...................2......5 1/3...........19...............5700......................16.........................2/3...............
6-ty...................3......5 1/2...........18...............5400.....................15 1/3....................2/3...............
6-ty...................4......5 1/4...........17...............5100......................15.........................2/3...............
6-ty...................5......5 1/5...........16...............4500.....................14 1/2....................2/3...............
6-ty...................6......5 1/6...........15...............4400.....................14 1/3....................2/3...............
6-ty...................7.........5...............14...............4200......................14........................2/3...............
6-ty...................8......4 3/4............13...............3900.....................13 2/3...................2/3...............

7-my.................1......4 4/5............12...............3600.....................13 1/3...................2/3...............
7-my.................2......4 5/8............11...............3300.......................13........................2/3..............
7-my.................3......4 1/2............10...............3000.......................12........................2/3..............

8-my.................1......4 1/2..............9...............2700.......................12........................2/3..............
8-my.................2.........4.................8...............2400......................11 1/2...................2/3..............
8-my.................3.......3 7/8.............7...............2100.......................11........................2/3..............
8-my.................4.......3 3/4.............6...............1800........................11.......................2/3..............

9-ty...................1.......3 1/2.............5...............1500.........................10.......................2/3.............
9-ty...................2.......3 1/4.............4...............1200...........................9.......................2/3.............

10-ty.................1.........3.................3.................900........................8 1/2.....................2/3............
10-ty.................2.......2 2/3.............2.................600...........................8........................2/3............

Rodzaj działa...No...Liczba koni.....Długość łoża...Grubość ścian...Wysokość ścian łoża...........
.................................w zaprzęgu............stopy............łoża..cale....................cale.........................
1-szy..................1.............60.................12 1/2..............7 1/2..........................26..........................
1-szy..................2.............57...................12,3...............7 1/4........................25 1/2......................
1-szy..................3.............55....................12.................7 1/8...........................25.........................
1-szy..................4.............55.................11 3/4.................7...........................24 1/2......................
1-szy..................5.............55.................11 1/2..............6 3/4...........................24.........................
1-szy..................6.............32.................11 3/8..............6 5/8........................23 1/2......................
1-szy..................7.............30.................11 1/4..............6 1/2............................23........................
1-szy..................8.............28.................11 2/15............6 1/3........................22 1/2......................
1-szy..................9.............26.....................11................6 1/4.............................22.......................

2-gi....................1.............25.................10 3/4..............6 1/4.............................21.......................
2-gi....................2.............23.................10 1/6..................6...............................21.......................
2-gi....................3.............21...................9 1/2..................6............................20 1/2....................

3-ci....................1..........15-20....................11...............5 7/8.............................20.......................
3-ci....................2.............15..................12 3/4.............5 3/4.............................20.......................

4-ty....................1..........14-18................10 1/2............5 5/8..............................20.......................
4-ty....................2.............14..................10 1/6............5 1/2..............................20.......................
4-ty....................3.............13..................9-8 1/2...........6 3/8..........................19 1/2.....................

5-ty....................1.............12......................12...............5 1/4.............................19.......................
5-ty....................2.............11......................12...............5 1/8..........................18 1/2....................
5-ty....................3.............10......................11...................5...............................18.......................

6-ty....................1.............10......................16...................5...............................20.......................
6-ty....................2.............14......................16...............5 3/4..........................19 1/2....................
6-ty....................3.............13..................15 1/2.............5 1/3.............................19.......................
6-ty....................4.............12......................15...............5 1/2..........................18 1/2....................
6-ty....................5.............12..................14 1/2.............5 3/8.............................18.......................
6-ty....................6.............11..................14 1/3.............5 1/4..........................17 1/2....................
6-ty....................7.............10......................14...............5 1/8..............................17......................
6-ty....................8..............9...................13 1/2.................5.............................16 1/2...................

7-my..................1..........10-12................13 1/2.............4 3/4..............................16......................
7-my..................2..............8........................13...............4 5/8...........................15 1/2..................
7-my..................3..............6........................12...............4 3/4..............................15.....................

8-my..................1............5-6.......................12...............4 1/2...........................14 1/2..................
8-my..................2..............5....................11 1/2.............4 1/4..............................14.....................
8-my..................3..............4.........................11..............3 3/4............................13 1/2.................
8-my..................4..............4.........................11..............3 3/4...............................13....................

9-ty....................1..............3.........................10..............3 1/2............................12 1/2.................
9-ty....................2..............3...........................9..............3 1/2...............................12....................

10-ty..................1..............2.......................8 1/2...............3................................11 1/2................
10-ty..................2..............2...........................8.................3...................................11...................

Funt niemiecki ówczesny równał się 467,7 gram.
Stopa równała się 0,31385 metra, lub 1,03 stóp angielskich.

Oprócz powyższych wzorów istniały pozatem moździerze rozmaitych kalibrów przy długości przewodu rury równej około półtora kalibra.

Dalsze postępy w rozwoju sprzętu artylerji niemieckiej.
Do dalszych ulepszeń tego okresu należy zaliczyć:
- początek stosowania pierwszych celików;
- stosowanie kul podwójnych lub potrójnych, złączanych łańcuchem lub rozsuwalnemi prętami;
- pierwsze próby zastosowania haubic do wyrzucania pocisków wybuchowych;
- wynalazek skali Hartmanna;
Pierwsze przyrządy do celowania składały się z dwóch muszek, które były albo stałe, albo też przystawiane.

Używano także drewniany przyrząd do celowania, opatrzony pionem dla ustalenia jednakowego poziomu czopów.

Moździerze wycelowywano za pomocą kwadrantu z poziomicą, który w tym okresie był wynaleziony przez Tartaglia.

Kule podwójne i potrójne po strzale rozlatywały się na odległość wiążących je łańcuchów lub prętów i używane były przeważnie do zrywania masztów i żagli okrętowych.

Haubice i bomby. Opisywaliśmy już haubice w poprzednich rozdziałach. Dodać należy jeszcze źródłosłów ich nazwy podług „Entwicklungsgeschichte” Maksa Jahnsa (1899, str. 359) od niemieckiego „Hauptbuschen”. Nazywano je też „Steinstuck”.

Kalibry haubic tego okresu wahają się od 6 do 18 cali niemieckich. Posiadały one komorę cylindryczną. Ściany ich przewodów były dość grube, wobec czego haubice na ogół były działami ciężkiemi i mało ruchliwemi, chociaż bywały ustawiane na dwukołowe łoża.

Ornamentacja haubic przedstawiała zwierzęta, stąd też nosiły one ich nazwy: Słoń – 18 c.; Smok – 15 cali; Gryf – 14 cali; Salamandra – 12 cali; Lew – 10 cali; Wilk – 8 cali; Kot morski – 6 cali; rysunki ich przedstawione są u Senftberga i u Napoleona III, T. III – str. 273. (Napoleon jednak popełnia błąd, nazywając je moździerzami).

Haubice ustawiane były na czopach w ten sposób, ażeby miały stałą przewagę części dennej.

Zapały tych haubic posiadały panwie z pokrywami. Chociaż Senftberg podaje, że oprócz kuli i kartaczy kamiennych strzelano z nich pociskami wybuchowemi, najprawdopodobniej mowa tu o pierwszych próbach.

Strzelanie bombami z haubic rozwija się dopiero podczas XVII wieku, czyli w następnem okresie.

Pociski wybuchowe sporządzano z żelaza lub spiżu. Składały się one z dwóch wydrążonych półkul, które bywały spojone ze sobą za pomocą ściągającego je razem żelaznego pręta, przepuszczanego nawskroś i zakręcanego z obu końców nagwintowanemi mutrami. Były także już prawdopodobnie wtedy, przynajmniej przy końcu okresu, wydrążone granaty kuliste z otworem (oczkiem) do wstawiania zapalnika.

Zapalnik urządzony był bardzo prymitywnie: z początku z rurki drewnianej, napełnianej miałem prochowym; później zastąpiono go wyśrubowaną rurką żelazną, posiadającą kilkanaście dziurek, przez które ogień dostawał się do wewnętrznego naboju bomby.

Miał prochowy z postępem pirotechniki zastąpiony został przez specjalne mieszaniny, spalające się dość powoli, a w miarę udoskonalania wyrobu z możnością obliczenia czasu ich spalania się.

W tym celu, ażeby pocisk kulisty, padając na ziemię, nie trafił oczkiem na dół i w ten sposób nie stłumił przypadkiem ognia zapalnika, oczko wywiercano ekscentrycznie w stosunku do wydrążenia wewnętrznego kuli, której przeciwległe dno obudowano znacznie grubsze, aby dać przeciwwagę. Zauważono przytem, że przy wylocie z moździerzy, taki pocisk o ekscentrycznem zgrubieniu wykręcał się w powietrzu zgrubieniem naprzód.

Strzelanie takiemi bombami z moździerzy odbywało się początkowo tzw. „podwójnym ogniem”, czyli, że po wtłoczeniu bomby do moździerza zapalano z początku wystający zapalnik pocisku i następnie, możliwie natychmiast, odpalano moździerz.

Tylko po kilkudziesięciu latach prób zaczęto strzelanie z moździerzy ogniem „pojedyńczym”, tj. nie zapalając zapalnika ręcznie.

Nie bacząc na to, że strzelanie temi pociskami było bardzo niebezpieczne i nieszczęśliwe wypadki były zjawiskiem powszechnem, jednakże, jak to podaje Senftberg, Niemcy nie przepuszczali okazji posiłkowania się niemi ze względu na ich skuteczność i wpływ moralny na nieprzyjaciela.

Niektórzy autorowie przypisują pierwsze zastosowania pocisków wybuchowych włoskiemu księciu Malatesta di Rimini w roku 1483, a następnie Turkom w roku 1522. Podania te jednak nie zasługują na wiarę.

Gdyby Włosi w rzeczywistości używali takich pocisków, to bezsprzecznie Francuzi po wyprawie Karola VIII, a po nich Hiszpanie, do których w wieku XVI należała znaczna połać Włoch, takowe poznali, używali i udoskonalili. – Tymczasem ani Francja ani Hiszpanja nie posiadały ich w swojej artylerji. – Najprawdopodobniej Malatesta używał granatów ręcznych.

Turcy co prawda używali przy oblężeniu w Rodos pocisków składających się z dwóch ześrubowanych wydrążonych półkól, lecz napełniane były one ogniem greckim, czyli materją zapalającą się, a nie wybuchową.

Skala Hartmanna. (Działomierz).
Matematyk włoski Tartaglia około połowy XVI wieku pierwszy podał myśl posługiwania się matematyczną zależnością pomiędzy wagami i objętościami ciał, ich wymiarami linjowemi celem określenia wagomiaru czyli kalibru kul i dział.

Na tej podstawie norymberski mechanik Hartmann opracował swoją „artyleryjską skalę” czyli działomierz w roku 1540.

Przyrząd ten przedstawiał się w postaci miedzianego czterograniastego pręta, na każdym z boków którego znajdowały się podziałki, odpowiadające obowiązującym naówczas w Norymberdze miarom linjowym na jednym z nich, a na trzech pozostałych wagowym, stosownie do kalibrów:
1) norymberska stopa, cale i linje;
2) średnice żelaznych kul o rozmaitej wadze;
3) średnice ołowianych kul o rozmaitej wadze;
4) średnice kamiennych kul dla haubic i moździerzy.

Kreski na jednem z boków, stykające się z podziałką trzech pozostałych, wskazywały natychmiast, bez potrzeby obliczeń, odpowiadające miarom wagi i odwrotnie.

Stąd pochodzi polska nazwa wagomiaru.

Dzięki swojej prostej budowie skala Hartmanna rozpowszechniła się szybko po całej Europie.

System saski
Cejgwart elektora Saskiego Preuss podaje z r. 1539 następującą tablice:

Działa burzące:
1) „Metzicana” czyli „szarfmeca” ważyła 100 centarów i jej kula 100 funt.
2) „Cema” czyli „bazyliszek” ważyła 75 centarów i jej kula 75 funt.
3) „Duplicana” czyli „słowik” ważyła 50 centarów i jej kula 50 funt.
4) Doppel kartauna ważyła 48 centarów i jej kula 48 funt.

Działa polowe:
1) Kartauny ważyły 25 centarów i ich kule 25 funt.
2) Notszlangi ważyły 16 centarów i ich kule 16 funt.
3) Feldszlangi ważyły 8 centarów i ich kule 8 funt.
4) Falkony ważyły 4 centary i ich kule 4 funt.
5) Falkonety ważyły 1-2 centary i ich kule 1-2 funt.

System ten spotykamy często w Polsce za Zygmunta III i Władysława IV.”
Ostatnio zmieniony poniedziałek, 9 listopada 2009, 16:45 przez Raleen, łącznie zmieniany 1 raz.
Panie, weźcie kości w rękę i wyobraźcie sobie, że gracie z królem Kastylii, i rzucając je na stół zdajecie wszystko na los bitwy. Jeśli dopisze wam szczęście, zrobicie najlepszy rzut, jaki kiedykolwiek uczynił król na ziemi; a jeśli rzut wam się nie powiedzie, inaczej nie odejdziecie z gry, jak z honorem.

Gil de Osem do króla Portugalii Jana I Dobrego przed bitwą pod Aljubarrotą (14.VIII.1385)
Awatar użytkownika
Raleen
Colonel Général
Posty: 43348
Rejestracja: czwartek, 22 grudnia 2005, 14:40
Lokalizacja: Warszawa
Has thanked: 3922 times
Been thanked: 2493 times
Kontakt:

Post autor: Raleen »

Artyleria niemiecka w I połowie XVII wieku

Aleksander Kiersnowski, Historia rozwoju artylerji, Toruń 1925, s. 128-129:

Artylerja niemiecka.
Dane dotyczące artylerji niemieckiej na początku XVII wieku bardzo się różnią pomiędzy sobą, ponieważ każdy z autorów opisywał ten sprzęt, z którym się najlepiej poznał na miejscu. Że zaś w różnych prowincjach niemieckich sprzęt był rozmaity, inaczej nazywany, a samych kalibrów było bez liku, więc powstał taki zamęt, że bardzo trudno byłoby ująć go w ramach naszej pracy. Ograniczymy się więc danemi podanemi przez Dambacha w jego „Buchsenmeisterei” wydanej w 1699 r. tem bardziej, że dane te w zupełności zgadzają się z cyframi przytoczonemi przez Schreibera w „Buchsenmeister Discours”, który to autor dodaje tylko jeden rodzaj dział: podwójne szlangi strzelające kulą 120 funtową.

Były to: Szarfmece – 100 funtowe; 1/2 szarfmece – 95 funtowe; Trębaczki (Trompeterin) 90 funt.; Podwójne kartauny 85 funt.; Podwójna ćwierć kartauna (doppel) 70 funt.; 1/2 kartauna 50 funt.; Słowik czyli śpiewka 45 funt.; Partschers Luk 40 funt.; 1/4 kartauna 35 funt.; Cały notszlang 30 funt.; 1/2 notszlanga 25 funt.; 1/2 feldszlanga 20 funt.; 1/4 szlanga 10 funt.; Falkon 5 funt.; Falkonety 2 1/2 funt. i 1 funt.

Z innych źródeł wiemy, że Tilli pod Breitenfeldem miał ze sobą: 3 półkartauny; 6 polowych szlangów, 2 falkony, 3 falkonety i 2 haubice. Pod Lipskiem Szwedzi zdobyli 28 armat o kalibrze od 12-tu do 48-iu funtów – te ostatnie wożone w zaprzęgu 40 konnem.

W Magdeburgu (1631 r.) były:
Śpiewki – 20 funtowe o długości 10 1/2 stopy
Śpiewki – 24 funtowe o długości 14 stóp
1/2 armaty – 24 funtowe o długości 12 stóp
1/2 śpiewki – 17 funtowe o długości 15 1/2 stóp
1/4 kolubryny – 12 funtowe o długości 12 stóp

Dalej: kolubryny oblężnicze 16 funtowe; 14 dział Apostołami zwanych 64-o funtowych długości 11 stóp. Podwójne falkony 2 funtowe, falkony 1 funtowe, szarfentilejny 3 funtowe, petyjery od 3 do 20 funtowe, moździerze od 9 do 12 funtowe, haubice 4 i 6 funtowe, wreszcie hakownice różnych wymiarów.

Rozmaitość nie mniejsza jak w ówczesnej Polsce. Stąd widać, że artylerja niemiecka tego czasu przeżywa okres przejściowy, który ostatecznie się ustala po 30-letniej wojnie.

Podkreślić jednak należy fakt podziału Niemiec na 4 okręgi wojskowe, z których każdy posiada swojego własnego dowódcę artylerji.

Sama zaś artylerja, jako wojsko, otrzymuje organizację podobną do ustroju piechoty i dzieli się na „roty”. W każdej rocie było: 4 armaty 24 funtowe; 8 armat 12 funtowych; 16 armat 6-cio funtowych oraz 2 haubice i jeden moździerz. Jedna rota przypadała na 4000 piechoty i 2000 jazdy.”
Panie, weźcie kości w rękę i wyobraźcie sobie, że gracie z królem Kastylii, i rzucając je na stół zdajecie wszystko na los bitwy. Jeśli dopisze wam szczęście, zrobicie najlepszy rzut, jaki kiedykolwiek uczynił król na ziemi; a jeśli rzut wam się nie powiedzie, inaczej nie odejdziecie z gry, jak z honorem.

Gil de Osem do króla Portugalii Jana I Dobrego przed bitwą pod Aljubarrotą (14.VIII.1385)
Awatar użytkownika
Raleen
Colonel Général
Posty: 43348
Rejestracja: czwartek, 22 grudnia 2005, 14:40
Lokalizacja: Warszawa
Has thanked: 3922 times
Been thanked: 2493 times
Kontakt:

Post autor: Raleen »

Artyleria niemiecka w II połowie XVII wieku i na początku XVIII wieku

Aleksander Kiersnowski, Historia rozwoju artylerji, Toruń 1925, s. 140-145:

Artylerja niemiecka po wojnie 30-letniej.
Ażeby zdać sobie sprawę ze stanu uzbrojenia artylerji niemieckiej bezpośrednio po wojnie 30-letniej i w ten sposób lepiej ująć reformy przeprowadzone w następującym okresie przez Fryderyka Wielkiego, przytaczamy poniżej tablice sprzętu niemieckiego zestawione w chronologicznym porządku ich sporządzenia przez pięciu ówczesnych autorów niemieckich.

Tablice sprzętu artylerji.

I. Według hr. Montecuculi 1681 r.
A. Armaty
Cała armata........................48 funtowa.................18 kalibrów długości......................................
Pół armata..........................24 funtowa.................20 kalibrów długości......................................
Ćwierć armata....................12 funtowa.................24 kalibry długości.........................................
Pół 1/4 czyli falkon..............6 funtowa.................27 kalibrów długości......................................
B. Kolubryny
Cała kolubryna...................16 funtowa.................32 kalibrów długości......................................
Pół kolubryna.......................8 funtowa.................33 kalibry długości.........................................
Ćwierć kolubryna................ 4 funtowa.................35 kalibrów długości......................................
Mały falkonet.......................2 funtowa.................36 kalibrów długości......................................
C. Działa komorowe
Pół armata..........................24 funtowa.................12 kalibrów długości.......................................
Ćwierć armata....................12 funtowa.................14 kalibrów długości......................................
1/8 armata oktawa...............6 funtowa..................16 kalibrów długości......................................
1/16 pułkowa armata...........3 funtowa..................18 kalibrów długości......................................
O moździerzach autor nie wspomina.

II. Według Buchnera 1682 r.
Działa bateryjne:
Nazwa..............................Kaliber w ft............Długość w kalibrach...........Waga stosunkowa.....
Kartauna...................................48..............................18........................................160.................
1/2 Kartauny.............................24..............................20........................................220.................
1/4 Kartauny.............................12..............................24........................................260.................
8 funtowa armata........................8..............................26........................................300.................
6 funtowa armata........................6..............................28........................................330.................
4 funtowa armata........................4..............................30........................................440.................
Działa lekkie polowe: armaty 6-cio, 12-to, 18-to i do 30 funt.
Działa pułkowe: 3, 4-o, 6-io funtowe o długości 14 do 16 kalibrów.
Haubice: 7-io kalibrowe (bez podawania kalibru) do strzelania kartaczami.
Moździerze: od 4 funtów do 500 funtów.
Wspomina pozatem o 96-io i 36-io funtowych armatach, 18-to funtowych notszlangach i armatach skórzanych.

III. Według Miethen’a 1684 r.
Armaty....................................Kaliber funty...........Długość kalibrów...........Waga funtów.........
Kartauna.........................................48..............................18................................10.800..............
3/4 kartauny....................................36..............................20.................................9.360...............
1/2 kartauny....................................24..............................22.................................5.600...............
1/4 kartauny....................................12..............................20.................................4.320...............
Kolubryny...............................Kaliber funty...........Długość kalibrów...........Waga absolutna.....
Feldszlang.......................................18..............................30..................................6000 ft...........
1/2 feldszlanga.................................9...............................36..................................4200 ft...........
Falkonet...........................................6...............................27.......................................?................
Pułkowa armata...............................3...............................28.......................................?................
Falkonet...........................................1...............................36.......................................?................
Serpentyna czyli mały szlang: 16 łutowa o 40 kalibrów długości.
Pozatem: krótkie i lekkie armaty czyli haubice: 6-cio, 12-to, 15-to i 18-to funtowe (waga na kamień) ogólnej długości 6 kalibrów przy długości rury (kanału) 4 kalibry do strzelania bombami. Moździerze od 12 do 300 funtowych.

IV. Według Brauna 1687 r.
Podwójna kartauna............................96 funtów........16 kalibr...........9,1 cala długości...............
cała kartauna.....................................48 funtów........18 kalibr...........7,2 cala długości................
1/2 kartauna (pol. armata).................24 funty...........20 kalibr...........5,7 cala długości...............
1/4 kartauna (1/2 pol. armaty)..........12 funtów.........24 kalibr...........4,5 cala długości...............
ćwierć polowej armaty.......................6 funtów.........27 kalibr........... 3,6 cala długości..............
pułkowa armata..................................3 funty............20 kalibr............2,8 cala długości..............
pułkowa armata..................................4 funty............16 kalibr.................do kartaczy..................

V. Według Puteneo 1723 r.
Autor ten podaje te same dane co do kartaun 48 f., 24 f. i 12 f., 6-io i 3 funtowe nazywając tylko te ostatnie falkonami i falkonetem. Oprócz tego dodaje bateryjne – podwójny notszlang o wadze kuli = 120 funtów; notszlang – 48 funtowy; podwójna śpiewka 40 funtów i 3/4 kartauny 33 f. i polowe, oprócz wyżej wymienionych kartaun jeszcze 1/2 notszlanga – 16 funt., 1/4 notszlanga 8 funt. i szarfenteil 1 1/2 funt. – Moździerze i haubice te same bez zmiany.

Na pierwszy rzut oka widzimy z tych danych, że już artylerja niemiecka końca XVI stulecia [powinno być zdaje się XVII stulecia – przyp. mój] nie pozostawiła bez uwagi wskazówek G. Adolfa, ale jednak niezupełnie.

Naprzykład podział sprzętu na „bateryjny” i „polowy” wcale nie odpowiada zasadniczej myśli G. Adolfa, ponieważ tzw. przez niemieckich autorów działa „polowe” są też same działa bateryjne (zazwyczaj szlangi), tylko, że o mniejszym kalibrze.

U hr. Montecuculi i u Buchnera zauważyć można tendencję do zmniejszania wagi dział przez ich skrócenie i zmniejszenie grubości ścian przy zachowaniu kalibrów.

Ani jakiegokolwiek porządku, ani ładu wskazującego na racjonalnie opracowany system jeszcze nie widać.

Wielkie kalibry naprz. 120 funt. armaty, zarzucone już od dawna we Francji, są jeszcze w użyciu.

Utrzymują się jeszcze i małe kalibry (falkony, falkonety, a nawet jeszcze drobniejsze serpentyny i szarfenteile), zarzucone jeszcze przez G. Adolfa.

Natomiast zauważyć możemy, że krótkie haubice typu „kotów ognistych” (Feuerkatze) o długości przewodu = 3 kal. już się więcej nie pojawiają.

Warto zanotować oryginalne działo, którego obraz znajduje się w berlińskim muzeum i nosi datę 1625 r. Posiada ono jedną ogólną komorę okrągłą 48-io funtowego działa, do której schodzą się trzy rury działowe do 16 funtowych kul. Buchner podaje opis i rysunek (str. 41 rys. 70, 71), mówiąc, że „trzy kule 16 funtowe łatwiej bywają zruszone z miejsca, niż jeden pocisk 48-io funtowy”. Działo to posiada długość17 kalibrów (16 stóp).

Pociski.
Do dział służą: kule żelazne lane z surowca, zwykłe i kule ogniste (rozpalone) oraz kartacze.
Do haubic: żelazne granaty i bomby, kartacze, pociski zapalające, świecące, łańcuchowe, rozsuwane itd.
Do moździerzy: bomby, kule kamienne, które pozostają w użyciu jeszcze do połowy XVIII stulecia w fortecach i kartacze.

Granaty i bomby używane były kuliste, owalne, cylindryczne, wreszcie z ekscentrycznym wydrążeniem.

Często na swej powierzchni bomby posiadały uszy lub kółka dla przyczepiania do nich naboju lub też robione w tym celu, aby zapewnić prawidłowe ich wtłoczenie do kanału działa. Czasami też, o ile bomba bywała odlana bez uszu, to dla wygody oplatano ją w siatkę sznurem z jedną albo dwiema pętlami.

Strzelano albo podwójnym albo pojedynczym ogniem. Zapalniki były takie same jak opisane już w poprzednich rozdziałach.

Oprócz zapalających pocisków, poprzednio już opisanych, wprowadzone zostały tzw. „brandkugle”, wynalazku porucznika von Schindberga, które przedstawiały się w postaci bomby, mającej od 5 do 9 oczek, wnętrze której było zapełnione materją palną, a oczka zatykane stupiną.

Że pirotechnika podówczas była bardzo w modzie i faktycznie zrobiła duże postępy, tego rodzaju pocisków była wielka rozmaitość. Były więc pociski śmierdzące, oślepiające, szumiące itp. Skuteczność ich jednak jest bardzo wątpliwa. Oprócz tego bardzo rozpowszechnione były petardy do wysadzania bram, wyrabiane, jak to widzieliśmy już i w Polsce.

Niemiecka artylerja przy końcu III okresu.
Powyżej opisany sprzęt utrzymał się z niewielkimi zmianami do połowy XVIII stulecia, jak to pokazuje następująca tablica:

Nazwy dział...Kali. wag...Kal. lin...Dług...Waga abs...Waga stos...Nabój...Zaprzęg...Ilość obsł.
I. Armaty........Funty........Cale....Kalibry.....Funty...........Kul.........Funty......Koni........Ludzi....
1) Kartauna........48............7,2..........18.........9600............200...........36...........24..........4+20 [1]
2) 3/4 Kartauna..36............6,7..........20.........8400............235...........24...........20...........4+16....
3) 1/2 Kartauna..24............6,4..........22.........7200............300...........18...........16...........3+12....
4) 1/4 Kartauna..12............4,5..........24.........3600............300.............9..........8-10..........2+8.....
czyli cała armata polowa...............................................................................................................
5) Pół 1/4 Kart.....6............3,6...........27........2400............400..........4 1/2.........6.............2+4.....
6) Pułkowa.........3-4........2,83,3.....14-18..1000-1200....250-300.......2-3........4-6............3+4.....
takaż dłuższa........-..............-.............28............-..................-...............-............-.................-.......
II. Szlangi.......Funty........Cale....Kalibry.....Funty...........Kul.........Funty......Koni........Ludzi....
1) Feldszlang......18............5,3...........30.........6000............335........13 1/2........14...........3+10...
2) 1/2 Feldszl.......9...........ok.4..........36.........3600............400.............7..........8-10..........2+6....
3) 1/4 Feldszl.....5-6...........3,5...........40.........3300............550..........4 1/2........5-6...........1+6....
4) 1/2 ćwierć Fld..2............2,6...........36.........1440............720..........1 1/2........3-4...........1+2....
(falkonet).......................................................................................................................................
5) 1/2 falkonet......1.............2.............38...........800............800............3/4..........2.............1+1....
6) szmirgel..........1/2............-.............40...........520...........1040.............-...........1-2...........1+1...
(aerpent)........................................................................................................................................
III. Haubice....Funty........Cale....Kalibry.....Funty...........Kul.........Funty......Koni........Ludzi....
1).......................8 [2]........ok.6.......5-6.......240-280............-...............-..........jeden..........2-12...
2).........................10.........6 1/2.......5-6.......240-280............-...............-...........koń............2-12...
3).........................12............7..........5-6.......240-280............-...............-............na.............2-12...
4).........................15.........7 1/2.......5-6.......240-280............-...............-.............4..............2-12...
5).........................20............8..........5-6.......240-280............-...............-.........centary........2-12...
6).........................30.........9 1/2.......5-6.......240-280............-...............-.............................2-12...
IV. Moździerze..Fty.........Cale....Kalibry.....Funty...........Kul.........Funty......Koni........Ludzi....
1)......................300 [3].......20........1 1/2............-.................-............5-12..........-.................-......
2)........................200...........18........1 2/3............-.................-...............4............-.................-......
3)........................100...........15........1 3/4............-.................-...........3 1/4..........-.................-......
4).........................60............12........1 1/2............-.................-...........2 1/2..........-.................-......
5).........................30..............9........2 1/6............-.................-.............30 ł..........-.................-......
6).........................12..............7........2 1/4............-.................-.............12 ł..........-.................-......

Nazwy dział................Donośność.................Ilość strzałów.........................................................
.............................1 stopień....45 stopni.................na....................................................................
I. Armaty.............Kroków.....Kroków..............1 dzień................................................................
1) Kartauna.............1000..........6000.....................60....................................................................
2) 3/4 Kartauna.......1000..........6000.....................60....................................................................
3) 1/2 Kartauna.........900..........5070.....................80....................................................................
4) 1/4 Kartauna.........750..........4440....................100...................................................................
5) Pół 1/4 Kart..........360..........3650....................100...................................................................
6) Pułkowa..................?................?......................100...................................................................
takaż dłuższa...............-................-..........................-....................................................................
II. Szlangi.............Kroków.....Kroków..............1 dzień...............................................................
1) Feldszlang...........1200..........1440.....................80...................................................................
2) 1/2 Feldszl.............900..........5370.....................90...................................................................
3) 1/4 Feldszl.............700..........4180....................100..................................................................
4) 1/2 ćwierć Feldszl.570..........3320....................100..................................................................
5) 1/2 falkonet...........410..........2450................Ile chcąc..............................................................
6) szmirgel.................320..........1870................Ile chcąc.............................................................
III. Haubice.........................brak danych.....................................................................................
IV. Moździerze....................brak danych.....................................................................................
Moździerze były spiżowe i żelazne; stojące i wiszące z donicami. – Najbardziej używane były 60 funt., 200 i 300 funt używane b. rzadko. Nabój z prochu muszkietowego.

Objaśnienia: I. Armaty: 1) i 2) najlepsze działa oblężnicze burzące. Były przewożone oddzielnie od łoży, najczęściej drogami wodnemi, 3) Dwa strzały tej armaty miano jako skuteczniejsze niż jeden całej kartauny, 4) Do wszystkiego, 5) Przeciwko artylerji, 6) przy pułkach w twierdzach i w kazamatach.
II. Szlangi: 1) i 2) Działa bateryjne, lecz często stosowane w polu jako dalekonośne przeciw baterjom i kolumnom, 4), 5) i 6) wychodzą z użycia w polu i utrzymują się tylko w fortecach.

Przypisy do tabeli:
1) Czterech puszkarzy (Buechsenmeister) i dwudziestu pomocników (Handlager).
2) Waga na kamień.
3) Waga na kamień.

PROCH.
Używano trzy gatunki prochu: 1) armatni, 2) muszkietowy i 3) tzw. „purschpulver” (najlepszy rodzaj).
1. Saletry 1 funt + siarki 7 łutów + węgla 5 łutów. (Czas wyrobu 8 do 12 godzin).
2. Saletry 1 funt + siarki 6 łutów + węgla 8 łutów. (Czas wyrobu 18 do 20 godzin).
3. Saletry 1 funt (doskonale przelitrowanej) + siarki 4 łuty + węgla 6 łutów. (Czas wyrobu 30 do 36 godzin).
Próby prochu odbywały się przy pomocy specjalnych moździerzy, ustawianych w ten sposób, że przy próbnym strzale podrzucały ciężar, który bywał automatycznie utrzymywany na najwyższym osiągniętym szczeblu na listwie z podziałką wskazującą wysokość rzutu.”
Panie, weźcie kości w rękę i wyobraźcie sobie, że gracie z królem Kastylii, i rzucając je na stół zdajecie wszystko na los bitwy. Jeśli dopisze wam szczęście, zrobicie najlepszy rzut, jaki kiedykolwiek uczynił król na ziemi; a jeśli rzut wam się nie powiedzie, inaczej nie odejdziecie z gry, jak z honorem.

Gil de Osem do króla Portugalii Jana I Dobrego przed bitwą pod Aljubarrotą (14.VIII.1385)
ODPOWIEDZ

Wróć do „Historia XVI-XVIII wieku”